English
- GİRİŞ:
Sosyal güvenlik hakkı temel anayasal haklardandır. Sosyal güvenlik sisteminin kurulması ve vatandaşlarını bu sistem içinde yaşanması muhtemel kısa ve uzun vadeli risklere karşı korumakla görevli olan devlettir.
Çalışma hayatı içerisinde çalışan işçilerin/sigortalıların hastalık, analık, iş kazası ve meslek hastalığı gibi kısa vadeli risklerin yanında, malullük, yaşlılık ve ölüm riskleri karşısında da koruma yükümlülüğü bulunmaktadır.
İşyerinde yapılan işin niteliği çerçevesinde işverence alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği yanında kamu erki çalışanların sosyal güvenliklerinin sağlanması ve sisteme bildirilmesi/dahil edilmesi konusunda gerekli tedbirleri alması, denetimleri gerçekleştirmesi gerekmektedir.
Türk sosyal güvenlik sisteminde emeklilik rejimi incelendiğinde sigortalının ilk sosyal güvenlik sistemine dahil olduğu tarih esas alınarak emeklilik koşulları belirlenmektedir. Bu durum; çeşitli dönemlerde farklı emeklilik rejimleri ve farklı emekli maaşları gibi durum meydana getirmiş ve beraberinde farklı maaş tutarları sonucunu doğurmuştur.
Bu anlayış içinde Sosyal Güvenlik, herhangi bir meslek veya sosyal risk yüzünden geliri ve kazancı azalmış kişilerin, başkalarının yardımına gerek kalmaksızın yaşama ve geçinme ihtiyaçlarını karşılayan bir sistemler bütünüdür. Modern dünyada sosyal güvenlik kişi için vazgeçilmez hak, devlet için ise bir ödev haline gelmiş durumdadır.
Son dönemde dillendirilen ve emeklilikte yaşa takılanlar adı ile kısaca EYT olarak ifade edilen durum güncelliğini korumaktadır. Bu çalışmamızda EYT neden doğdu, yapılacak düzenlemede dikkate alınması gereken hususlar, düzenleme sonrası doğması muhtemel sorunların üzerinde duracağız.
- DOĞUŞ NEDENİ:
Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 25.8.1999 günü kabul edilen ve 08.09.1999 günü 23810 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 4447 sayılı Kanun ile var olan kadın ise 20 yıllık, erkek ise 25 yıllık sigortalılık süresi ve 5.000 gün prim ödeme gün sayısı şartının yanına emeklilik için yaş koşulu eklenmiştir.
4447 sayılı Kanun ile Kadın Sigortalı İçin Getirilen Kademeli Yaş Tablosu:
| Kanunun Çıktığı Tarihte Sigortalılık Süresi | Asgari Emeklilik Yaşı | Asgari Prim Ödeme Gün Sayısı | Asgari Sigortalılık Süresi |
| 17-18 yıl arası | 41 | 5.000 gün | 20 yıl |
| 16-17 yıl arası | 43 | 5.000 gün | 20 yıl |
| 15-16 yıl arası | 45 | 5.000 gün | 20 yıl |
| 14-15 yıl arası | 47 | 5.150 gün | 20 yıl |
| 13-14 yıl arası | 48 | 5.300 gün | 20 yıl |
| 12-13 yıl arası | 49 | 5.450 gün | 20 yıl |
| 11-12 yıl arası | 50 | 5.600 gün | 20 yıl |
| 10-11 yıl arası | 51 | 5.750 gün | 20 yıl |
| 10 yıldan arası | 52 | 6.000 gün | 20 yıl |
4447 sayılı Kanun ile Erkek Sigortalı İçin Getirilen Kademeli Yaş Tablosu:
| Kanunun Çıktığı Tarihte Sigortalılık Süresi | Asgari Emeklilik Yaşı | Asgari Prim Ödeme Gün Sayısı | Asgari Sigortalılık Süresi |
| 22-23 yıl arası | 45 | 5.000 gün | 25 yıl |
| 21-22 yıl arası | 46 | 5.000 gün | 25 yıl |
| 20-21 yıl arası | 48 | 5.000 gün | 25 yıl |
| 19-20 yıl arası | 50 | 5.150 gün | 25 yıl |
| 18-19 yıl arası | 51 | 5.300 gün | 25 yıl |
| 17-18 yıl arası | 52 | 5.450 gün | 25 yıl |
| 16-17 yıl arası | 53 | 5.600 gün | 25 yıl |
| 15-16 yıl arası | 54 | 5.750 gün | 25 yıl |
| 15 yıldan arası | 56 | 6.000 gün | 25 yıl |
Anayasa Mahkemesi 23 Kasım 2001 tarih, 24592 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 23.2.2001 tarihli ve 2001/41 sayılı gerekçeli kararı ile bu madde ve tablolar iptal edilmiştir.
- DÜZENLEMEDE DİKKATE ALINMASI GEREKENLER:
Yapılacak kanuni düzenlemede etkilenen tüm tarafların nasıl ve hangi boyutta (mali, ekonomik, sosyal vb) etkileneceğinin hesaplamasının yapılması gerekmektedir.
- İkili Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri: Ülkemizde yapılmış olan 35 adet ikili sosyal güvenlik sözleşmesi kapsamında taraf ülkede çalışmaya başlanılan tarihin Türkiye de çalışmaya başladığının kabulü kapsamında olan (16 ülke) de çalışmaya başlayanların EYT kapsamında olması gerekliliği göz ardı edilmemelidir.
- Statü geçiş sürecinde olanların durumu: Sigortalılık statüsü değişikliği sebebiyle son 7 yıl içinde 3,5 yıl +1 gün çalışılması sebebiyle emeklik koşullarına henüz ulaşılmaması sürenin ve bu kapsamdakilerin yapılacak düzenlemede dikkate alınması gerekmektedir.
- 15 Yıl 3600 gün 50 ve 55 yaş şartı durumundan etkilenenler: EYT düzenlemesi ile birlikte Kadın 50 yaş Erkek 55 yaş ile 3600 gün ile 15 yıllık sigortalılık süresi olan çalışan yaşlılık aylığı almaya hak kazanacaktır.
- Borçlanma ile 8.9.1999 öncesine geçiş durumu: İlk sigortalılıktescil tarihi 08.09.1999 sonrası olup 5510 sayılı Kanunun 41’nci maddesinde sayılan durumlardan (askerlik, doğum, yurt dışı vd.) birinden yararlanarak borçlanma yapmak suretiyle ilk tescil tarihini 08.09.1999 öncesine taşıyanlar yapılacak düzenlemeden yararlanabileceklerdir.
- DÜZENLEME SONRASI SORUNLARA ÇÖZÜMLER:
- Aylık Bağlama Sistemi: Hayata geçirilecek EYT Kanunu ile yeni bir emeklilik sistemi oluşması anlamı taşıyacaktır. Bu durum gerek aylık bağlama oranı gerekse diğer parametlerde değişiklik ön görülmesi sonucu farklı bir emeklilik rejimi doğuracak bu durum beraberinde yakın gelecekte yeni intibak çalışmasını yapmayı zorunlu kılacaktır.
- Yargıya taşınacak sorunlar (4447 Sayılı Kanun’dan etkilenerek beklenen süreye ait emekli maaşları talepleri /9.9.1999-23.5.2022 Döneminde işe başlayanların talepleri): Hayata geçirilen düzenleme 08.09.1999 tarihi ile öncesini kapsaması durumunda 08.09.1999-23.05.2002 döneminde ilk tescili olup bu kapsama alınmayanlar tarafından açılacak davalarda bu döneminde EYT kapsamına alınması söz konusu olacaktır. Bu durum hazırlanan etki analizinin güncellenmesi anlamına gelecektir.
- Oluşacak yeni emeklilik rejimi[1]: Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde yer alan farklı emeklilik rejimlerine bir yenisi eklenmesi ile aynı prim ödeme gün sayısı aynı yaş ve ortalama prime esas kazançla farklı emeklilik maaşı beraberinde yeni bir emekli grubu oluşturacaktır.
- İntibak[2]: Yeni bir emeklilik statüsü ile birlikte çok uzak değil orta vadede emekli maaşlarında yaşanan farklılıkların giderilmesi amacıyla 2012 yılında hayata geçirilen 6283 sayılı Kanun gibi yeni kanuni düzenlemelere ihtiyaç doğacaktır.
- Staj Başlangıcı tecil tarihi kabul edilmesi: EYT düzenlemesinde Staj başlangıcının (uzun vadeli sigorta kollarına ait primlerin yatırılmamış olunması hali) durumunda hazırlanacak yasal düzenlemenin etki analizini yapmak fiilen imkânsız olacaktır. Ayrıca bu durumda olanların başvurularına cevap vermek çok ciddi emek ve zaman gerektirecektir. Yaşlılık-emeklilik için uzun vadeli sigorta kollarına (malullük, yaşlılık, ölüm) ait primlerin ödenmesi gerekmektedir. Burada bir borçlanmanın hayata geçirilmesi durumunda pasif sigortalı sayısı aktif sigortalı sayısını aşacağını ön görmek için bu konuda uzman olmayı gerektirmeyecektir.
- Kamu da tavan yaş sınırının güncellenmesi: Hayata geçirilecek düzenleme ile kamuda emeklilik için belirlenen tavan yaşta yeni düzenlemeye gidilmesi gerekecektir.
- EYT İLE ŞİRKETLERİ BEKLEYENLER:
- Kıdem Tazminatı Ödemesi: EYT düzenlemesi ile emeklilik hakkı elde eden personele işverenlerce kıdem tazminatı ödenmesi gerekmektedir. Bu durum işyerinde kayıtlarında kıdem tazminatı karşılığı tutmayanlar açısından ciddi bir yük oluşturacaktır.
- Yıllık Ücretli İzin Parası: Emeklilik için işten ayrılacak personele ödenmesi gereken kıdem tazminatı yanında ayrıca hak edilen ve kullanılmayan yıllık ücretli izin sürelerine at ücretlerin ödenmesi gerekecektir.
- Yeni yılda emekli için daha yüksek prim oranı ödeme: Emeklilik öncesi işveren prim oranı (5 puanlık indirimle) %17,5 iken emekli olacak personel için %24,5 oranında (%22,5 SGDP + %2 KVSK Primi) işveren payı ödemek durumunda kalacaktır.
- İstihdam Teşviklerinden Yararlanamama: Halen yürürlükte olupgünümüzde uygulanmakta olan istihdam teşviklerinden hiçbirinde emekli olan ve 02-Numaralı belge türü ile bildirilenler yer almamaktadır. Emekli olan personelinden işveren herhangi bir teşvikten yararlanma imkânı olmayacaktır.
- Nitelikli Personel Kaybı: Çalışma hayatında en önemli unsur nitelikli personel olduğu açık net ortadadır. EYT ile birlikte emekli olup kıdem tazminatı ve varsa yıllık izin ücretini alan personelin başka firmalara geçişi ile işvereni ciddi anlamda nitelikli personel kaybı yaşayacağı açıktır.
- SONUÇ:
EYT olarak adlandırılan durum kapsamında olanların emekliliği ile birlikte gerek SGK/Kamu kesimi gerekse özel sektör tarafından ciddi maliyet ve statü değişiklikleri ile birlikte emekte hareketlilik yaşanacağı ortadadır.
Hayata geçirilecek yasal düzenleme yapılan açıklamalar çerçevesinde 8.9.1999 öncesi işe girenler için yaş şartının kaldırılması erkek 25 yıl ve 5000 gün, kadın 20 yıl ve 5000 gün koşulları ile emeklilik sağlanacaksa unutulmaması gereken husus kademeli yaşı düzenleyen 4759 sayılı Kanun yürürlük tarihine kadar olan dönemin göz ardı edilmemesi gerekir.
Ülkemiz ile diğer ülkeler arasında imzalanan ikili sosyal güvenlik sözleşmelerinde yer alan taraf ülkelerin birinde çalışmaya başlanan tarih diğer taraf ülke de işe başlama tarihi olacağı hususu büyük önem taşımaktadır.[3]
Kademeli yaş sebebiyle prim ödeyerek yaşı bekleyenler ile EYT ile emekli olanlar arasında yaşanacak farklı uygulamalar sebebiyle yargı sürecine taşınacak durumlarla İdare/SGK ile sigortalı/emekli uyuşmazlıklara dair kanuni düzenlemede yer verilmesi gerekecektir.
Ventera Partners
SGK Uygulamaları Birimi
[1] SSK’da Kaç Emekli Grubu Var? SSK emeklileri; 1.1.1982 öncesi emekliler, 1.1.1982-31.12.1987 arası emekliler, 1987/Süper Emekliler, 1.1.1988- 31.12.1999 arası emekliler, 2000-2008 arası emekliler ve 2008 sonrası emekliler olmak üzere 6 gruba ayrılıyor. Bu grupların kendi içindeki farklılıklar da dikkate alındığında 13 farklı emekli grubu bulunuyor.
[2] Sosyal güvenlik sisteminde ise intibak; emeklilik için gerekli olan şartlardan yaş, prim ödeme süresi ve ödenen primlerin miktarı eşit olduğu halde, sırf farklı tarihlerde emekli olunduğu için farklı aylık hesaplama sistemlerinden oluşan aylık farklılıklarının giderilmesidir. 2012 yılında 946 bin emekli için intibak işlemi yapılmıştır.
[3] İlk defa çalışmaya başlanılan tarihin Türkiye’de ilk işe giriş tarihi olarak kabul edildiği akit ülkeler listesi: Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, Kanada, Kebek, K.K.T.C., Lüksemburg, Makedonya, Slovakya, Kore, İtalya, Tunus.
